مستند در رادیو

برنامه های مستند، برنامه های بر اساس حقایق و درباره مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و ... هستند که با رویکرد اطلاع رسانی در قالب گزارش واقعی ارائه می شوند.
مستند از نگاه مخاطب موضوعی است که یک داستان واقعی را دنبال می کند؛ شنونده از ابتدا تا انتهای برنامه دنبال واقعیتی است که از اول طرح شده و در انتها می خواهد موضوعی را شفاف کند به نتیجه برساند.

الزامات مستند
مستند متشکل از اطلاعات رسمی، واقعی و ثبت شده، و با هدف آگاه سازی و بیان داستان واقعی است.

طراحی ایده در ساخت مستند- موضوع چیست؟ و آیا موضوع برای ساخت مستند رادیویی کفایت می کند یا خیر؟
- به جنبه های عمومی و انسانی موضوع فکر کنیم.
- بیاندیشیم شخصیت اصلی داستان که طراحی می کنیم، چه کسی یا چه گروهی ست و چه ویژگی هایی دارد. بعد از آن به دنبال کار تحقیقی مختصر می رویم و باید ببینیم که قبلا درباره سوژه و شخصیت داستان ما کار شده است یا خیر؛ درواقع باید بدانیم شخصیتی که برای داستان تعریف می کنیم دارای هدف است یا خیر؟
- موانع در ایده ما چه چیزهایی هستند؟
- به موسیقی هایی که در برنامه استفاده می شود، باید توجه کرد که به جنبه های داستانی و ادراکی مستند ما عینیت بیشتر ببخشد.

اجزای مستند 1- مصاحبه ها
2- صفحه هایی که مصاحبه شونده در آن حضور دارد.
3- صداهایی که بخش طبیعی صحنه نیستند مثل: افکت ها، آواها و عناصری که برای تصویرسازی استفاده می شود.
4- راوی یا گوینده
5- موسیقی

از تمام این پنج عنصر ساده می توان در شکل ها و طراحی های مختلف مستندهای زیادی ساخت. و تمام این مسائل به خلاقیت برنامه ساز بستگی دارد.

موضوع:برای انتخاب موضوع و ساخت مستند از تمام عناصر اطراف می توان ایده گرفت اما مهمترین نکته این است که مستند باید واقعی و بدون تخیل و دخالت ذهنیت باشد و با توجه به اسناد و مدارک و تحقیق و پژوهش که یکی از مهمترین عناصر مستندسازی است، ساخته شود.

موسیقی در مستند:
چهار نوع موسیقی در مستند وجود دارد:

1- موسیقی ریتم: موسیقی شخصیت ساز است و برجسته کننده یک بخش از آیتم است که نام های دیگرش موسیقی شاهد، موسیقی موضوع، موسیقی زمینه است. هدف اصلی اش این است که در بخش هایی از برنامه یا برای گزارشگر یا فرد خاص یا موضوع خاص، شخصیت ایجاد می کند.
2- موسیقی پس زمینه: استفاده از موسیقی پس زمینه کاربرد بیشتری دارد و اغلب در مستندهایی که کلام محور است به کار می رود تا شنونده خسته نشود. در انتخاب این نوع از موسیقی، باید به انطباق آن با موضوع توجه کرد؛ میزان صدای موسیقی پس  زمینه باید تنظیم شود و از گوینده برتری نگیرد و ذهن شنونده را آشفته نکند. برای انتخاب موسیقی پس زمینه در یک کار مستند، نباید از موسیقی هایی شناخته شده که شنونده از آن خاطره ای دارد، استفاده کنیم، چرا که ممکن است ارتباطش با برنامه قطع شود و ذهنش دنبال خاطره اش برود. موسیقی پس زمینه بهتر است بی کلام باشد.
3- موسیقی پل: زمینه را برای اینکه شنونده از یک فضا به یک فضای دیگری برده شود، آماده می کند.
4- موسیقی پرکننده: این موسیقی در انتهای برنامه به کار می رود؛ برای مثال برای پر کردن برنامه، زمان خاصی مدنظر است که پخش مشخص کرده و مثلا 2 تا 3 دقیقه از آن زمان کمتر شده؛ در این هنگام با استفاده از موسیقی پرکننده در انتهای کار، زمان برنامه را به زمان موردنظر پخش می رسانیم.

گوینده در مستند گوینده جایگاهی خاص ندارد مگر اینکه جایگاه خاصی برای آن تعریف شود.

نمایش در مستند
نمایش زمانی در کار مستند جای می گیرد که ما صحنه ای را نداریم و برای بازسازی آن صحنه باید از نمایش کمک بگیریم. اما نمایشی که در مستند به کار می رود، از عنصر تخیل بهره نمی برد و باید بر اساس واقعیات کار را بسازیم. نمایش مستند می تواند دراماتیک باشد اما نباید تخیلی باشد.

نکاتی در مورد مستند
- برنامه مستند هر شکل و ساختاری که باشد، باید شفاف و عقلانی باشد.
- مستند در نخستین مرحله باید شنونده را جذب کند و بعد از جذب کردن بتواند او را نگه دارد.
- عموما گفته می شود بهتر است مستند را براساس یک سوال طرح کنیم، سوالی که دغدغه ذهنی باشد یا به نوعی ما را به دنبال مسیرهایی برای رسیدن به اهدافی که داریم پیش ببرد.
- در مستند خلاقیت و بدعت بسیار فراوان است.
- یکی از ویژگی های مهم مستند رادیویی، تصویرسازی است.
- هرگاه مستند می سازیم، باید فکر کنیم در حال ساختن یک فیلم هستیم.
- در ساختار مستند شنونده در درجه نخست اهمیت است و مستندساز همه چیز را باید برای شنونده و متناسب با ذائقه او خلق کند.
- در ساخت مستند هیچ وقت نباید یک عنصر بد و نامطلوب و بدون کیفیت را وارد برنامه کرد.
- برای بخش مصاحبه در یک برنامه مستند، به افراد معمولی قناعت نکنید و با کسانی صحبت کنید که به نوعی تصویری صحبت می کنند.